Historia ZSI ,,START"

Rozwój sportu osób niepełnosprawnych ruchowo na przykładzie działalności

Zrzeszenia Sportowego „Start” w Rzeszowie

w latach 1966 – 2011

 

 

 

Przez wiele lat cele i zadania sportu, szczególnie wyczynowego, nie mieściły w swoich ramach pojęcia inwalidztwa. Areny   i obiekty sportowe były hermetycznie zamknięte przed inwalidami, za sprawą niewiedzy o ich potrzebach i możliwościach. Stopniowo przełamując konwencjonalne bariery niechęci, brak zrozumienia społecznego, jak i zahamowań ze strony czysto medycznej sport niepełnosprawnych powoli torował sobie drogę rozwoju. Dziś o potrzebie rozwijania sportu osób niepełnosprawnych przekonani są lekarze, fizjoterapeuci, sami niepełnosprawni, a nawet politycy. W XXI wieku już nikogo nie dziwi widok niepełnosprawnych sportowców. Do ich potrzeb, a przede wszystkim do ich możliwości dostosowywane są coraz to nowe dyscypliny sportowe. Dla nich organizowane są coraz liczniej imprezy sportowe różnego szczebla i różnego typu (turnieje, mistrzostwa, olimpiady).

 

W Polsce sport osób niepełnosprawnych pojawił się jako jeden ze środków leczniczych, wprowadzanych do tzw. aktywnej rehabilitacji. Polskie podejście do możliwości wykorzystania sportu, jako środka leczniczego było na skalę światową podejściem pionierskim. Przez długie lata Polska należała do krajów przodujących w wyznaczaniu kierunków rozwoju tej dziedziny sportu, nierozerwalnie połączonej z medycyną. Bardzo wcześnie, bo w latach pięćdziesiątych XX wieku, głównie w Poznaniu za sprawą profesora Wiktora Degi, zaczęto wprowadzać sport, bądź jego elementy, do programów rehabilitacji wielu schorzeń. Dało to początek tzw. polskiej szkole rehabilitacji, której twórcami byli obok Wiktora Degi, profesorowie Marian Weiss i Aleksander Hulek. Aktywna rehabilitacja oraz propagowanie nowych, często rewolucyjnych metod leczenia zyskały w polskim środowisku medycznym wielu zwolenników. Jan Dziedzic organizował dla niewidomych zajęcia z wioślarstwa i jazdy konnej oraz biwaki sportowo-rekreacyjne, a Aleksander Kabsch przygotowywał i prowadził obozy narciarskie dla osób niepełnosprawnych ruchowo. Powstanie nowego kierunku studiów w uczelniach wychowania fizycznego, jakim była fizjoterapia zdecydowanie umocniło w Polsce związki sportu osób niepełnosprawnych z rehabilitacją ruchową. Uprawianie sportu miało być dla osób niepełnosprawnych kontynuacją procesu kinezyterapii zapoczątkowanego podczas leczenia szpitalnego. Wdrażanie do uprawiania sportu rozpoczynano już we wczesnych okresach leczenia szpitalnego. Polegało ono na udowodnieniu osobom niepełnosprawnym, że uprawianie sportu jest możliwe, na wskazaniu tych możliwości i przekonaniu ich, że jednym z celów ich usportowienia jest integracja ze światem ludzi zdrowych. Dynamiczny rozwój polskiego sportu osób niepełnosprawnych był możliwy dzięki widocznemu i wymiernemu mecenatowi ówczesnych władz sportowych. Dzięki temu Polska już na początku lat sześćdziesiątych XX wieku posiadała unikatową w skali świata i Europy organizację, jaką było Zrzeszenie Sportowe „Start” .

 

Zrzeszenie to zostało utworzone w 1952 roku, jako masowa organizacja kultury fizycznej. W pierwszym okresie swej działalności „Start” koncentrował się głównie na prowadzeniu działalności rekreacyjnej i sportowej dla osób związanych z bardzo rozpowszechnionymi w tamtym okresie, spółdzielniami pracy. Charakter jego działalności uległ radykalnej zmianie na początku lat sześćdziesiątych, kiedy to ówczesne władze sportowe powierzyły, czy wręcz nakazały, Zrzeszeniu Sportowemu „Start” sprawowanie patronatu propagowania i organizowania sportu dla osób niepełnosprawnych. Patronat ten kształtował się powoli przybierając określone formy organizacyjne, ale stał się siłą sprawczą dla rozwoju sportu osób niepełnosprawnych w Polsce.       W 1961 roku zostało zawarte porozumienie pomiędzy Związkiem Spółdzielni Inwalidów a Radą Główną Zrzeszenia Sportowego „Start” w wyniku którego jego działalność koncentrować miała się w środowisku spółdzielczości inwalidów. Program tej działalności obejmował organizowanie różnych form wzmożonej aktywności ruchowej: gimnastykę leczniczą, ćwiczenia relaksacyjne podczas przerw w pracy, obozy sportowe, treningi w sekcjach różnych dyscyplin sportowych, spartakiady, turnusy rehabilitacyjne, zawody sportowe. Realizacja tak bogatego programu nie sprawiała trudności dzięki zabezpieczeniu odpowiednich środków finansowych. Na szczeblu centralnym i wojewódzkim działalność ZS „Start” w całości była finansowana ze Scentralizowanego Funduszu Rehabilitacji. W poszczególnych spółdzielniach funkcjonowały koła sportowe, finansowane z Funduszu Rehabilitacji tworzonego w tych spółdzielniach. W 1973 roku zrzeszenie zmieniło nazwę na Zrzeszenie Sportowe Spółdzielczości Pracy „Start”. Zwieńczeniem okresu prób i doświadczeń był rok 1979, kiedy to decyzją ówczesnego GKKFiS-u wszelkie sprawy w zakresie wychowania fizycznego, rekreacji i sportu niepełnosprawnych w skali całego kraju zostały ostatecznie podporządkowane Radzie Głównej ww. zrzeszenia. Obowiązki statutowe tej organizacji ściśle określały zakres działania podstawowego. Najniższą, a jednocześnie najważniejszą komórką organizacyjną zrzeszenia były Koła Sportowo – Turystyczne „Start”, organizowane bezpośrednio przy spółdzielniach pracy i spółdzielniach inwalidów. Działalność sportowa szczebla centralnego prowadzona była przez Zarząd Główny ZSSP „Start” i obejmowała organizację zawodów sportowych różnego szczebla w różnych dyscyplinach uprawianych przez inwalidów, często połączone z działalnością kulturalną na wzór festynów sportowych. Zawody sportowe niepełnosprawnych rozgrywane były w tzw. grupach startowych. Kwalifikacja do odpowiedniej grupy zależała od rodzaju inwalidztwa i stopnia trwałego kalectwa. Obowiązujący w Polsce podział obejmował pięć grup: inwalidów wzroku, inwalidów słuchu, inwalidów z amputacjami kończyn, inwalidów z uszkodzonym rdzeniem kręgowym (paraplegia) oraz z innymi uszkodzeniami narządu ruchu. W obrębie każdej grupy obowiązywał dodatkowy podział na klasy, co miało na celu wyrównanie szans startowych. Dyscypliny sportu, które uprawiane były w Polsce przez osoby niepełnosprawne to: dartchery (strzelanie z łuku rzutkami do celu), koszykówka na wózkach, kręgle, lekkoatletyka, łucznictwo, tenis stołowy, pięciobój (dysk, oszczep, kula, pływanie i łucznictwo), pływanie, podnoszenie ciężarów, slalom na wózkach, snooker i szermierka na wózkach. W latach osiemdziesiątych XX wieku na terenie całego kraju funkcjonowało 49 Rad Wojewódzkich SZS „Start” oraz ponad 400 Kół Sportowo – Turystycznych przy spółdzielniach inwalidów. W kołach tych zatrudnionych było około 400 instruktorów, w większości absolwentów wyższych uczelni wychowania fizycznego ze specjalnością z rehabilitacji ruchowej i specjalistów różnych dyscyplin sportowych. Programem działania objętych było ponad 21 000 osób niepełnosprawnych.

 

W związku z sytuacją polityczno-ekonomiczną, jaka zaistniała w Polsce w latach osiemdziesiątych, w Zrzeszeniu Spółdzielczości Inwalidów pojawiły się problemy ekonomiczne. Zaczęto z powodu nierentowności zamykać zakłady produkcyjne zatrudniające inwalidów. Te nieliczne, które przetrwały, nastawione z konieczności na zysk, likwidowały kolejne formy opieki nad rehabilitacją leczniczą, bo tak kazał twardy rachunek ekonomiczny. W 1990 roku nastąpiła likwidacja Centralnego Związku Spółdzielni Inwalidów i Centralnego Związku Spółdzielni Niewidomych w Warszawie oraz szesnastu Regionalnych i Wojewódzkich Związków Spółdzielni Inwalidów. Związki te spełniały bardzo ważną rolę koordynatora działalności rehabilitacyjnej, a przede wszystkim były dysponentem funduszy na rehabilitację zawodową i społeczną w tym na sport i wychowanie fizyczne. System finansowania sportu niepełnosprawnych w Polsce załamał się. Zrzeszenie musiało rozpocząć poszukiwania nowych źródeł finansowania i zasad działania.

 

Od początku lat dziewięćdziesiątych działalność sportowa zrzeszenia „Start” finansowana była następująco: centralnie przez UKFiT w formie zadań zleconych dla Rady Głównej „Start” oraz ze środków własnych Rady Głównej, a na szczeblu wojewódzkim przez urzędy wojewódzkie, z budżetów samorządowych oraz sponsorów. W 1991 roku w Zrzeszeniu pracowało 136 trenerów i instruktorów z 3200 osobami niepełnosprawnymi. W latach 1989-1994 zrzeszenie, działało pod nazwą Spółdzielcze Zrzeszenie Sportowe „Start”, a w 1995 roku zrzeszenie przyjęło nową nazwę: Polski Związek Sportu Niepełnosprawnych „Start” i rozszerzyło swoją ofertę programową w zakresie sportu, rekreacji i turystyki na rzecz całego środowiska niepełnosprawnych. Obecnie w PZSN „Start” zrzeszonych jest 49 stowarzyszeń i klubów, w których uprawiane są następujące dyscypliny sportu: biathlon, boccia, goalball, koszykówka na wózkach, kręgle, lekkoatletyka, łucznictwo, narciarstwo biegowe i zjazdowe, piłka siatkowa stojąc, piłka siatkowa siedząc, pływanie, podnoszenie ciężarów, strzelectwo, szachy, szermierka na wózkach, taniec na wózkach, tenis na wózkach, tenis stołowy, żeglarstwo oraz turystyka. W celu zwiększenia efektywności zarządzania szkoleniem i w trosce o uzyskiwanie jak najlepszych wyników Zarząd PZSN „Start” utworzył jedenaście ogólnopolskich sekcji w najpopularniejszych dyscyplinach sportu. W czerwcu 2002 roku na wniosek wiceprezesa Zarządu Ryszarda Rodzika, powołano doświadczonych i zaangażowanych specjalistów w poszczególnych dyscyplinach sportu niepełnosprawnych na kierowników sekcji ogólnopolskich. Do ich obowiązków należą: nadzór i koordynacja sekcji sportowej, prace przy planowaniu, weryfikacji programu i ustalaniu kalendarza startowego na dany rok, dokonywanie oceny pracy podporządkowanej kadry, udział w konkursach na stanowiska trenerów, współpraca przy zakupie niezbędnego sprzętu sportowego i specjalistycznego, udział w imprezach sportowych szczebla centralnego, utrzymywanie niezbędnych kontaktów z zawodnikami, trenerami i pracownikami PZSN „Start” odpowiedzialnym za dana dyscyplinę sportu, składanie do Zarządu PZSN „Start” informacji rocznej o działalności sekcji. Ogólnopolskie sekcje sportowe PZSN „Start” powołano w następujących dyscyplinach sportu: lekkoatletyka, pływanie, tenis stołowy, piłka siatkowa, łucznictwo, koszykówka na wózkach, strzelectwo sportowe, podnoszenie ciężarów, goal-ball (piłka dźwiękowa), narciarstwo klasyczne i narciarstwo zjazdowe.

 

W ramach różnych jednostek organizacyjnych „Start” na terenie kraju w 2003 roku działało 171 sekcji w poszczególnych dyscyplinach sportu. Dzięki ich działalności w stałych zajęciach sportowych uczestniczyło 4 194 osób. Podstawowymi formami działalności PZSN „Start” są: prowadzenie szkolenia sportowego w różnych dyscyplinach sportowych dla osób z uszkodzonym   w różnym stopniu aparatem ruchu, niewidomych i niedowidzących, organizowanie zawodów i obozów sportowych oraz sportowych wakacji zimowych i letnich dla młodzieży, a także organizowanie turnusów rehabilitacyjnych i imprez turystycznych. Zgodnie ze statutem Związku program jego działalności przewiduje:

szkolenie osób niepełnosprawnych w różnych dyscyplinach sportu;
organizację Mistrzostw Polski Niepełnosprawnych w poszczególnych dyscyplinach sportu;
przygotowanie reprezentacji Polski do zawodów międzynarodowych, Mistrzostw Europy, Mistrzostw świata i Igrzysk   Paraolimpijskich;
szkolenie i dokształcanie trenerów, instruktorów, sędziów;

promocję nowych dyscyplin sportowych dla osób niepełnosprawnych.

 

Polski Związek Sportu Niepełnosprawnych „Start” jest członkiem międzynarodowych stowarzyszeń i organizacji sportowych koordynujących działalność organizacyjną i programową w Europie oraz najwyższej rangi imprezy sportowe jakimi są igrzyska paraolimpijskie.

 

Początki sportu osób niepełnosprawnych w Rzeszowie, podobnie jak w innych miastach wojewódzkich sięgają połowy lat sześćdziesiątych XX wieku. W lutym 1966 roku powstało z inicjatywy Zygmunta Filipa i Romana Mazurka Międzyspółdzielniane Ognisko Kultury Fizycznej Inwalidów (MOKFI) „Start”. Działalność tego zrzeszenia oparta była na współpracy z siecią spółdzielni pracy i spółdzielni inwalidów rozciągniętą na teren całego województwa rzeszowskiego. Wśród spółdzielni inwalidów tylko na terenie Rzeszowa działały wtedy Spółdzielnia Inwalidów „Spólnota” (17 zakładów produkcyjno-usługowych), Spółdzielnia Inwalidów „Partyzant” (1 zakład metalowy, 2 dziewiarskie, 1 krawiecki), Handlowa Spółdzielnia Inwalidów „Postęp” (wytwórnia wód gazowanych). Pierwszym prezesem Zarządu MOKFI „Start” w Rzeszowie został Zygmunt Filip. Który funkcję swą sprawował do 25 maja 1967 roku. Po nim funkcję prezesa przejął Henryk Waszkowski, który pełnił ją do dnia 18 października 2003 roku. Pierwsze lata działalności MOKFI „Start” w Rzeszowie, to ciężka praca, polegająca głównie na zachęcaniu osób związanych z różnego typu spółdzielniami pracy i spółdzielniami inwalidów do czynnego spędzania czasu wolnego. Podobnie jak Ogniska „Start” działające w innych miejscach  kraju, głównym zadaniem rzeszowskiego MOKFI była realizacja obowiązków statutowych. Najważniejszymi zadaniami była organizacja: gimnastyki rekreacyjnej podczas przerw w pracy, gimnastyki leczniczo-usprawniającej prowadzonej w gabinetach przyzakładowych, turnusów rehabilitacyjno-sportowych i zgrupowań w czasie urlopów wypoczynkowych niepełnosprawnych, zajęć sportowych w różnych dyscyplinach sportu, imprez turystycznych i zawodów sportowych. Jak wspomina dzisiaj ówczesny prezes Henryk Waszkowski, był to wspaniały okres. Wszyscy, którzy zaangażowali się w tworzenie rzeszowskiego „Startu” podchodzili do swej pracy z wielkim zaangażowaniem. Nikt nie zniechęcał się trudnościami, jakimi były braki lokalowe i sprzętowe. Zajęcia sportowe organizowało duże grono działaczy społecznych, którzy     z ochotą poświęcali swój wolny czas i siły dla „stworzenia czegoś nowego” – jak wtedy czuli. Największą nagrodą za włożony trud były dla nich wszelkie oznaki zadowolenia na twarzach ćwiczących. Pierwszymi dyscyplinami sportu, jakie uprawiać mogli inwalidzi w województwie rzeszowskim było pływanie, lekkoatletyka, tenis stołowy i strzelectwo. Sekcje sportowe w tych dyscyplinach powołano już w 1966 roku.

 

W 1974 roku Zrzeszenie zmieniło nazwę, przekształcając się w Międzyspółdzielniane Ognisko Sportu i Rehabilitacji Turystyki i Wypoczynku „Start” (MOSRTiW). W związku z nowym podziałem administracyjnym kraju, terenem działania MOSRTiW stały się cztery województwa: krośnieńskie, przemyskie, rzeszowskie, tarnobrzeskie. Na terenie tych województw działały 22 spółdzielnie inwalidów, współpracujące z MOSRTiW „Start” w Rzeszowie. W latach siedemdziesiątych rzeszowski MOSRTiW zatrudniał 14 pracowników etatowych, co pozwalało na realizację wielu zadań równocześnie.

 

Przełomowym momentem w działalności ZS Spółdzielczości Pracy i Inwalidów „Start” w Rzeszowie okazał się rok 1990. Podczas Walnego Zebrania członków Wojewódzkiej Rady Zrzeszenia, które odbywało się 26 lipca, postawiono wniosek o rozwiązanie Zrzeszenia, w związku z załamaniem się scentralizowanego systemu finansowania. Wniosek ten spotkał się ze zdecydowanym sprzeciwem prezesa Henryka Waszkowskiego. Przedstawił on uczestnikom zebrania możliwość realizacji programu działania Zrzeszenia w wersji ograniczającej się do prowadzenia tylko dwóch sekcji sportowych: pływania i koszykówki na wózkach. Ten program został przez zebranych zaakceptowany i pozwolił na kontynuowanie działalności na terenie województwa rzeszowskiego. Przy okazji wprowadzanych zmian, zmieniono również nazwę na Zrzeszenie Sportowe Inwalidów „Start”, co pozwoliło na uniezależnienie się od spółdzielni inwalidów i spółdzielni pracy. Zrzeszenie stało się dzięki tym zmianom otwarte dla wszystkich niepełnosprawnych, a nie tylko dla niepełnosprawnych członków spółdzielni inwalidów i spółdzielni pracy.

 

Na przestrzeni wielu lat rzeszowski „Start” współpracował z Oddziałem Wojewódzkim Towarzystwa Walki z Kalectwem (TWK) w Rzeszowie, który jako organizacja interdyscyplinarna, zajmowała się działalnością na rzecz osób niepełnosprawnych. Współpraca ta była naturalną konsekwencją faktu, że prezesem Zarządu rzeszowskiego TWK w latach 1973 – 2003 był Henryk Waszkowski. Przyjmowała ona różną postać. W wielu przypadkach polegała na pomocy w przygotowaniu niezbędnych dokumentów do zdobycia środków finansowych, a w latach 1990-2003 TWK w swojej siedzibie bezpłatnie prowadziło obsługę administracyjną i biurową Zrzeszenia. Przez wiele lat skuteczna działalność rzeszowskiego TWK i „Startu” możliwa była dzięki wyjątkowemu zaangażowaniu Henryka Waszkowskiego. Jego doświadczenie i zaangażowanie w rozwiązywanie problemów osób niepełnosprawnych oraz rozwój sportu inwalidów na terenie Rzeszowszczyzny, zostały docenione, czego wyrazem było powierzanie mu kolejnych funkcji w ogólnopolskich strukturach „Start” i TWK. W 1974 roku Henryk Waszkowski został wybrany wiceprzewodniczącym Komisji Wychowania Fizycznego i Sportu Inwalidów w Radzie Głównej „Start”. Był nim do 1989 roku. W latach 1996-2000 pełnił funkcję przewodniczącego Komisji Rewizyjnej PZSN „Start”, był członkiem założycielem Komitetu Paraolimpijskiego w Łodzi w 1998 roku, od 2000 roku do chwili obecnej jest kierownikiem Krajowej Sekcji Koszykówki na Wózkach w PZSN „Start”, a od 13. 06. 2003 roku prezesem Polskiego Towarzystwa Walki z Kalectwem.

 

Podstawą działalności rzeszowskiego „Startu” były zajęcia rekreacyjne i sportowe. Pierwsze z nich prowadzone w latach 1966 – 1989 gromadziły duże rzesze osób zatrudnionych w Spółdzielniach Pracy i Spółdzielniach Inwalidów. Z grona osób biorących udział w tego typu zajęciach wyłaniano osoby, które z większym, niż pozostali zapałem wykonywały ćwiczenia fizyczne. W zależności od stopnia ich sprawności i indywidualnych predyspozycji kierowano je na treningi poszczególnych sekcji sportowych. W poszczególnych sekcjach szkolenie sportowe prowadzili trenerzy – specjaliści, zatrudnieni na etatach. O poziomie pracy poszczególnych sekcji świadczyły wyniki sportowe, osiągane przez zawodników. Zdobywali oni medale na Mistrzostwach Polski, Mistrzostwach Europy oraz zawodach i turniejach międzynarodowych. Z grona rzeszowskich sportowców inwalidów, trenujących w „Starcie” do reprezentacji Polski trafiło trzech zawodników. Najbardziej utytułowanym był Jan Krauz (ma amputowaną rękę), pochodzący ze wsi Markowa, koło Łańcuta (później zawodnik AZS w Krakowie). Startując trzykrotnie w Igrzyskach Paraolimpijskich, zdobył w zawodach lekkoatletycznych razem 9 medali (4 złote, 3 srebrne, 2 brązowe). W 1976 roku w Toronto zdobył złoty medal w skoku w dal, w 1980 roku w Arnhem – złote medale w skoku w dal i skoku wzwyż, dwa srebrne medale w biegach na 100 i 400 metrów i brązowy medal w biegu na 1500 metrów, w 1984 roku w Nowym Yorku – złoty medal w sztafecie 4 x 400 metrów, srebrny medal w skoku w dal i brązowy medal w sztafecie 4 x 100 metrów. Medalistą paraolimpijskim był również rzeszowski pływak Wiesław Chorzępa (po reamputacji nóg), który podczas Igrzysk w Arnhem w 1980 roku zdobył dwa brązowe medale. Trzecim paraolimijczykiem z Rzeszowa był narciarz Piotr Marek, uczestnik Igrzysk Zimowych w Salt Lake City w 2002 roku.

 

Obecnie ZSI „Start” w Rzeszowie prowadzi zajęcia w trzech sekcjach sportowych: pływackiej, wyścigów na wózkach oraz koszykówki na wózkach. Działają również sekcja tenisa stołowego i sekcja narciarstwa zjazdowego, które skupiają się jednak na działalności rekreacyjnej.

 

Sekcja pływacka działa nieprzerwanie od 1967 roku. W zajęciach tej sekcji udział brało od 20 do 30 osób. Miejscem zajęć była kryta pływalnia ROSiR w Rzeszowie. Z grona zawodników tej sekcji niewątpliwie największe sukcesy odnosił Wiesław Chorzępa, pochodzący z Sokołowa Małopolskiego. Pierwsze sukcesy na skalę ogólnopolską odnosił on w latach 70-tych. Pierwszym jego sukcesem na arenach międzynarodowych było zdobycie srebrnego medalu w pływaniu w sztafecie 4 x 50 m stylem dowolnym podczas Światowych Igrzysk Sportwych w Saint Etienne (Francja) w 1975 roku. Do kadry Paraolimpijskiej powołany został w 1979 roku. Rok później brał udział w Igrzyskach Paraolimpijskich w Arnhem, gdzie zdobył dwa medale brązowe. Jeden na dystansie 100 m stylem klasycznym, drugi na dystansie 150 m stylem zmiennym. Wiesław Chorzępa prowadził bardzo aktywne życie. Po ukończeniu studiów zaocznych na kierunku rehabilitacji w AWF Kraków, oprócz własnych treningów pływackich opiekował się, jako masażysta koszykarzami drugoligowej wtedy „Resovii”. Ponadto pracował zawodowo w trzech różnych miejscach. Do dzisiaj pracuje jako zastępca prezesa Spółdzielni Dziewiarskiej „Rena” (zakładu pracy chronionej), która działa w Rzeszowie od 1957 roku. Obecnie zajęcia o charakterze rehabilitacyjno-sportowym odbywają się pod kierunkiem instruktora Barbary Miłkowskiej. Z grona członków sekcji pływackiej tylko nieliczni zawodnicy brali udział w rywalizacji sportowej. W 2002 roku pojawił się w sekcji Piotr Liskowicz (osoba po porażeniu mózgowym), który okazał się świetnym zawodnikiem. Z wielkim zaangażowaniem odbywa on indywidualne treningi dwa razy w tygodniu, które przynoszą wymierne efekty. Do największych jego sukcesów sportowych należą: zajęcie drugiego miejsca (na dystansie 200 metrów stylem dowolnym) w Zimowych Mistrzostwach Polski Niepełnosprawnych w Tychach w 2002 roku, czterech drugich miejsc (na dystansach 50, 100 i 200 metrów stylem dowolnym oraz 50 metrów stylem grzbietowym) w Zimowych Mistrzostwach Polski w 2003 roku oraz trzykrotne zwycięstwo (na dystansach 50, 100 i 200 metrów stylem dowolnym) w Ogólnopolskim Mityngu Pływackim Osób Niepełnosprawnych w Białymstoku w 2003 roku.

 

Sekcja wyścigów na wózkach działa w rzeszowskim „Starcie” od roku 1996. Inicjatorem założenia tej sekcji był Artur Kicak, uprawiający swoisty rodzaj aktywności ruchowej, która do tej pory nie doczekała się naśladownictwa. Odbywa on corocznie samotną jazdę na wózku inwalidzkim. Jego dotychczasowy rekord wynosi 25 dni samotnej jazdy bez serwisu i asekuracji. Artur Kicak bierze też udział w maratonach. W swojej dotychczasowej karierze do 2004 roku odbył 5 wypraw na wózku inwalidzkim dookoła Polski i jedną do Niemiec przez Słowację i Czechy. Z jego inicjatywy w 1997 roku zaczęto organizować „Wyścig dookoła Polski” dla osób niepełnosprawnych ruchowo.

 

Priorytetową sekcją działającą w rzeszowskim „Starcie” przez wiele lat była sekcja koszykówki na wózkach, która działa nieprzerwanie od 1977 roku. Wtedy to po raz pierwszy podjęto w Rzeszowie próbę stworzenia drużyny koszykarzy. Inicjatorem tego pomysły był prezes Henryk Waszkowski, który z dyscypliną tą zetknął się na Mistrzostwach Europy rozgrywanych w Raalte, w Holandii. Wyjechał tam jako kierownik reprezentacji Polski, która po raz pierwszy w historii brała udział w Mistrzostwach Europy w tej dyscyplinie sportu. Po powrocie z Holandii Waszkowski z wielkim zapałem podjął starania o stworzenie w Rzeszowie warunków do uprawiania koszykówki przez osoby niepełnosprawne. Największym problemem okazało się pozyskanie dla zawodników specjalnych wózków. Ponieważ każdy zawodnik powinien grać na wózku, wykonanym z lekkich stopów odpornych na uderzenia i dopasowanym do indywidualnych wymiarów gracza. Pierwsze profesjonalne wózki dla zawodników udało się pozyskać dzięki pomocy Regionalnego Związku Spółdzielni Inwalidów. Z dniem 1 marca 1978 roku zatrudniono trenera  koszykówki Józefa Supersona, który rozpoczął profesjonalne treningi z zawodnikami sekcji. Miejscem treningów była sala gimnastyczna Zespołu Szkół Budowlanych przy ul. Towarnickiego. Bezpłatne korzystanie z sali gimnastycznej było możliwe dzięki staraniom J. Supersona, który pracował w tej szkole, jako nauczyciel wychowania fizycznego. Pierwszy mecz na prawdziwych wózkach do koszykówki rozegrany został w 1978 roku w Łańcucie. Kolejne lata to ciężka praca trenera i zawodników, która z czasem zaczęła przynosić wymierne efekty. Duże znaczenie dla zawodników trenujących w sekcji, miał fakt zmiany miejsca odbywania treningów. Dzięki życzliwości honorowego prezesa ZKS „Zelmer” (jednocześnie dyrektora Rzeszowskich Zakładów Elektromechanicznych Predom - Zelmer) Eugeniusza Polaka, nieodpłatnie udostępniono koszykarzom na wózkach halę sportową klubu. Przeprowadzono nawet remont szatni i łazienek, dostosowując je do potrzeb osób poruszających się na wózkach. Sala ta była miejscem treningów drużyny aż do 2002 roku.

 

Zawodnicy pokonując liczne trudności zarówno osobiste, jak i organizacyjne stopniowo stawali się zgraną drużyną. Pojawiły się pierwsze sukcesy. Rzeszowska drużyna koszykarzy po raz pierwszy w swojej historii sięgnęła po tytuł Mistrza Polski w 1993 roku. W składzie mistrzowskiej drużyny znaleźli się wtedy: Jan Cyrul, Lesław Dąbek, Anatol Kokoszka, Wiesław Mytych, Stanisław Paduch, Jerzy Pisarczyk, Stanisław Pustelak, Stanisław Szczypek, Grzegorz Weres i Ryszard Zawada. Sukces ten poprzedziło zajęcie pierwszego miejsca w międzynarodowym Turnieju Koszykówki na wózkach, rozegranym w Warnie w Bułgarii w 1986 roku. Po wieloletniej współpracy drużynę opuścił trener Józef Superson, a zastąpił go inny rzeszowski trener koszykówki Marian Marciniec. Kolejnym trenerem, który podobnie, jak Marciniec pracował w sekcji tylko rok, został pod koniec 1994 roku Mirosław Depka. W czasie jego pracy w 1994 roku, drużyna koszykarzy na wózkach zajęła drugie miejsce w silnie obsadzonym turnieju międzynarodowym, zorganizowanym w Klagenfurcie w Austrii. Kolejnym trenerem został z dniem 1 grudnia 1995 roku Mariusz Michalczyk. Rzeszowska drużyna regularnie brała udział w turniejach o Puchar Polski, Mistrzostwach Polski oraz turniejach międzynarodowych zajmując w nich najczęściej drugie lub trzecie miejsca. W 1998 roku zwyciężyła w międzynarodowym turnieju, zorganizowanym w Rzeszowie z okazji 20-lecia sekcji koszykówki na wózkach. W tym samym roku ZSI „Start” Rzeszów przystąpiło do właśnie utworzonej, Polskiej Ligi Koszykarzy na Wózkach, rozgrywanej na wzór koszykówki osób pełnosprawnych. W ramach tej ligi odbywały się dwumecze w czasie rund jesienno – wiosennych i mecze finałowe o tytuł Mistrza Polski. W historii sekcji koszykówki na wózkach ważną datą był rok 1999, kiedy to nastąpiła kolejna zmiana na stanowisku trenera. Ostatnim sukcesem koszykarzy, prowadzonych przez Mariusza Michalczyka było zwycięstwo w międzynarodowym Turnieju w Ostrawie w Czechach. Od grudnia 1999 roku pracę w sekcji rozpoczął Tomasz Czarnek, pod którego opieką sekcja odnosi największe sukcesy. Rzeszowscy koszykarze na wózkach zdobyli tytuł Mistrza Polski w sezonie 2001/2002. Drużyna grająca w tym sezonie składała się z następujących zawodników: Jan Cyrul, Lesław Dąbek, Sławomir Gorzkowicz, Józef Kaczor, Anatol Kokoszka, Józef Kusaj, Paweł Mamczur, Wiesław Mytych, Jerzy Pisarczyk, Grzegorz Sujdak i Ryszard Zawada. Tytuł Mistrza Polski, rzeszowscy koszykarze zdobyli po raz trzeci w sezonie 2003/2004. W składzie drużyny znaleźli się: Jan Cyrul (kapitan drużyny), Mateusz Filipski, Tomasz Garstka, Sławomir Gorzkowicz, Anatol Kokoszka, Mariusz Maciejko, Paweł Mamczur, Wiesław Mytych, Hubert Pęcak, Jerzy Pisarczyk, Grzegorz Sujdak i Ryszard Zawada.

 

Sukcesy te możliwe były dzięki znaczącej poprawie warunków treningowych. W 2001 roku oddano do użytku nowoczesną halę sportową na Podpromiu, która miała służyć mieszkańcom miasta. Dzięki staraniom działaczy ZSI „Start” na tej hali znaleźli swoje miejsce koszykarze na wózkach. Specjalnie do ich potrzeb dostosowana została jedna z dwóch tzw. bocznych sal, na której (w okresie od stycznia do czerwca i od sierpnia do grudnia) odbywają się systematyczne treningi dwa razy  w tygodniu. Dodatkowo od września 2003 roku, raz w tygodniu, zawodnicy mają możliwość korzystania z siłowni. Uzupełnieniem treningów są obozy szkoleniowe, na których oprócz treningów organizowane są zajęcia ogólnosprawnościowe i zajęcia teoretyczne. Zgrupowania takie organizowane były, jeden raz w roku, na obiektach MOSiR Zamość, MOSiR Jasło i ROSiR Rzeszów. Wysoki poziom sportowy reprezentowany przez rzeszowskich koszykarzy na wózkach został zauważony w kraju, co zaowocowało powołaniem do reprezentacji Polski trzech zawodników: Jana Cyrula, Sławomira Gorzkowicza i Ryszarda Zawady. Zawodnicy ci wzięli udział w Mistrzostwach Europy grupy B, gdzie startowało osiem reprezentacji, sklasyfikowanych wcześniej w europejskim rankingu na pozycjach  9 – 16. Mistrzostwa te odbyły się w styczniu 2003 roku w Brnie (Czechy). Reprezentacja Polski po raz pierwszy w historii wygrała rywalizację w grupie B, co dało jej awans do elitarnej grupy A, najlepszych drużyn europejskich. W czerwcu tego samego roku odbyły się Mistrzostwa Europy grupy A. W reprezentacji Polski znalazło się tym razem dwóch zawodników z Rzeszowa: Jan Cyrul i Sławomir Gorzkowicz, którzy odegrali znaczącą rolę w drużynie. Polscy koszykarze na wózkach zajęli ostatecznie dziewiąte miejsce w rankingu europejskim, co uznano za wielki sukces. Niewątpliwie przyczynili się do niego nie tylko zawodnicy ale także rzeszowski trener Tomasz Czarnek, który od 200 roku jest asystentem trenera reprezentacji Polski. Rzeszowskim akcentem w tych mistrzostwach był także udział w nich Henryka Waszkowskiego, jako szefa polskiej ekipy.

 

ZSI „Start” w Rzeszowie było wielokrotnie organizatorem imprez sportowych. Od lat 80-tych w Rzeszowie odbywają się Turnieje Koszykówki na Wózkach. Początkowo turnieje takie odbywały się nieregularnie. Od końca lat 90-tych organizowane były coraz częściej. Ostatnie zorganizowano w latach 1998, 1999,2002, 2003, 2004. Uczestnikami turniejów, obok drużyn z innych miast Polski, były drużyny z Czech, Litwy, Austrii, Ukrainy i Wielkiej Brytanii. W Rzeszowie organizowano również turnieje koszykówki na wózkach w ramach Pucharu Polski w 2001 i 2002 roku. Od 1997 roku organizowano regularnie ogólnopolskie jak i międzynarodowe wyścigi niepełnosprawnych na wózkach im. prof. Aleksandra Hulka. Celem tych imprez była popularyzacja wyścigów osób niepełnosprawnych, ich integracja ze społeczeństwem i przypomnienie postaci prof. Aleksandra Hulka, jednego     z twórców polskiej rehabilitacji oraz zwrócenie uwagi społeczeństwa na skutki stale rosnącej liczby wypadków komunikacyjnych. Honorowym starterem tych wyścigów był, mieszkający w Rzeszowie bratanek Profesora, Ryszard Hulek. Uczestnicy tych wyścigów, w zależności od stopnia swojej niepełnosprawności, pokonują dystanse 1, 3 i 10 km. Na zawody te przyjeżdżali zawodnicy z Warszawy, Nowego Sącza, Katowic, Tarnowa, Stalowej Woli, Tarnobrzega, Rudnika i innych miast. Impreza ta zawsze była doskonałą formą zaprezentowania ogromnej determinacji, siły i woli, a także stanowiła dobry przykład dla innych osób niepełnosprawnych, żeby wyjść poza cztery ściany własnego mieszkania. Początkowo wyścigi te cieszyły się popularnością, o czym świadczyły liczby uczestników. W 1998 roku startowało 57, a w 2001 roku 42 zawodników. W kolejnych latach liczba ta nieznacznie się zmniejszała (do ok. 30 zawodników), co spowodowane było problemami zawodników ze zdobyciem funduszy na dojazd do Rzeszowa. Organizatorzy, nawet przy wsparciu TWK nie mieli możliwości finansowych na zwrot kosztów przejazdu dla zawodników.

 

Wraz z odejściem prezesa Henryka Waszkowskiego do Warszawy w działalności rzeszowskiego „Startu” nastąpiły pewne zmiany. Nowym prezesem wybrany został Sławomir Wroński, właściciel działającej w Rzeszowie firmy zajmującej się sprzedażą sprzętu ortopedycznego i rehabilitacyjnego „Orto-Res”. Wraz ze zmianą prezesa zmieniono siedzibę klubu, która od stycznia 2004 roku mieści się w budynku firmy „Orto-Res”, oficjalnego sponsora sekcji koszykówki na wózkach. ZSI „Start” w Rzeszowie czyni starania o rozszerzenie zasięgu swojej działalności. Mimo wielokrotnie podejmowanych prób nie udało się jednak do 2004 roku powołać nowych kół sportowo-rehabilitacyjnych w zakładach pracy chronionej i spółdzielniach inwalidów. Powstało jedynie Koło Sportowe „Start” przy Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym w Przemyślu. Nie udało się także wznowić działalności sekcji lekkoatletycznej, ani szkolenia organizatorów imprez sportowych i demonstratorów ćwiczeń rekreacyjnych dla osób niepełnosprawnych w zakładach pracy chronionej. Głównym tego powodem jest trwający nadal kryzys spółdzielni inwalidów, a prywatne zakłady pracy chronionej nie wykazują żadnego zainteresowania tematem rehabilitacji przez wychowanie fizyczne i sport.

 

The development of sport for the disabled shown on the example of the activity of Sport Association „Start” in Rzeszów within the years 1966-2004

 

Summary: This paper discusses the development of sport for the disabled in Poland and especially in Rzeszów. In 1996 the disabled living in Rzeszów and the surrounding region got their chance to practice sport with the foundation of Sport Association “Start”. The organization was responsible for the recreation and physical education of disabled people working in all kinds of co-operative works. The first sports sections in the association were: track and field, table tennis, swimming and shooting. Disabled people were offered good conditions to practice sport thanks to the great commitment of Henryk Waszykowski, who was the president of “Start” for many years. Three Paralympians trained in Rzeszów and two of them were Paralympiad medallists. At present the Sport Association for the Disabled “Start” has five sections: wheelchair basketball, wheelchair racing, swimming, table tennis and skiing. The wheelchair basketball players from Rzeszów have been the Polish Champions three times so far. Some of them are the members of the Polish national team which took part in the European Championships in 2004.


opr. dr Ewa Polak
Instytut WFiZdr.

Uniwersytet Rzeszowski

Firma wspierająca naszą działalność ,,Dziękujemy"

Przekaż nam 1,5% podadku


1-5-3x2.png

Partnerzy

 ministerstwo_sportu_i_turystyki.jpg

 

 

pzkosz

 http://koszykowkanawozkach.pl/wstronemarzen 

Infolinkownik
informator niepełnosprawnych

 
 Portal Rampa.net

Kontakt

 Adres:  ul. Leszka Czarnego 3
              35-615 Rzeszów

Tel:       +48 508 246 922

E-mail: start_rzeszow@op.pl